«Զարթօնք» Հայրենիքի Մէջ – 39 –
ՔՐԻՍԹԻՆԱ ԱՂԱԼԱՐԵԱՆ
«Զարթօնք»ի Երեւանի Աշխատակից
»Զարթօնք» օրաթերթի զրուցակիցը Սորպոն համալսարանէն վկայեալ քաղաքական գիտութիւններու դոկտոր, ԱՄՆ Նիւ Եորք քաղաքը բնակութիւն հաստատած քաղաքագէտ Հայկ Մարտիրոսեանը: Քաղաքագէտին հետ զրուցեցինք հայաստանեան ներքաղաքական իրավիճակին մասին: Ան անդրադարձաւ ՀՀ մէջ ձեւաւորուած քաղաքական օրակարգին կամ անոր բացակայութեան, յետյեղափոխական «գինովութեան» թուլացման ու հասարակական տրամադրութիւններու փոփոխութեան: Մեր զրուցակիցը իր անկեղծ կարծիքը յայտնեց երկրին մէջ տեղի ունեցող բեւեռացման, Փաշինեանի քաղաքական խումբին լուրջ սխալներուն, յեղափոխութեան յաղթանակը բռնութեամբ օգտագործելու եւ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի հետ իր ունեցած խնդրին մասին:
– Պարոն Մարտիրոսեան, որպէս քաղաքագէտ ինչպէ՞ս կը գնահատէք Հայաստանի մէջ յետյեղափոխութեան քաղաքական իրավիճակը։
– Հայաստանում ծայրահեղ բացասական իրավիճակ է: Տեղի է ունենում բեւեռացում, որ առաջին անգամն է երկրում: Նախկինում մշտապէս եղել է ժողովրդական լայն զանգուածներու համատարած ատելութիւն իշխանութեան եւ անոր հետ առնչուած խումբերի նկատմամբ: Հիմա ատելութիւնը միմիյանց նկատմամբ է, երբ հասարակութիւնը երկփեղկուած կամ եռափեղկուած է: Դրա պատասխանատուն իշխանութիւնն է, որ կատարելապէս տապալել է յեղափոխութիւնը: Առաջնորդուելով նեղ, կուսակցական, անգամ անձնական շահերով եւ անհեռատես` անբարոյ հաշուարկներով` չի հեռացրել դաշտից նախկին իշխանութեանն ու նրա մնացորդներին` մինչդեռ իր հիմնական առաքելութիւնը, որի համար էլ ժողովրդական քուէ էր ստացել` հենց դա էր: Այսօր այլեւս իրավիճակը դուրս է գալիս իշխանութեան վերահսկողութիւնից: Դրան նախ եւ առաջ նպաստում է հենց իշխանութիւնը` ծայրահեղ մեծամիտ մօտեցումներով եւ կոպտագոյն սխալներով, ինչպէս նաեւ նախկինները, որ այլեւս վստահաբար պատրաստութիւններ են տեսնում` ապագայ դառնալու մտադրութեամբ: Սա անելանելի եւ աննախադէպ իրավիճակ է ստեղծել երկրում եւ կրկնեմ` դրա պատասխանատուն միայն ու միայն այս խայտառակ իշխանութիւնն է:
– Ակնյայտ է, որ նոյնիսկ յեղափոխութենէն ետք քաղաքական դաշտին մէջ հինի ու նորի շրջանակէն դուրս ոչինչ կը կատարուի։ Ձեր կարծիքով, Հայաստանի մէջ յետ յեղափոխական շրջանին ձեւաւորուա՞ծ է ուժ մը, քաղաքական կողմ մը, որ կրնայ նոր օրակարգ ձեւաւորել՝ հինի ու նորի յաւերժական թուացող պայքարէն դուրս։
– Խումբ` յստակ ուրուագիծերով` դեռեւս ոչ, չէ ձեւաւորուած, բայց այն չի կարող չձեւաւորուել: Այդ տեղը դատարկ է, դատարկութիւնն ակնայայտ, իսկ այն լցնելը սոսկ ժամանակի խնդիր է: Դաշտում կան մի շարք անհատներ` դրանք հիմնականում մտաւորականներ են եւ երիտասարդներ, որոնք կարող են, ի զօրու են դա անել: Եւ պարտաւոր են անել: Այլընտրանք ուղղակի մենք չունենք: Չի կարելի երկրի ճակատագիրը թողնել վճռուելու այս ապիկար իշխանութեան եւ յանցաւոր նախկին իշխանութեան կամքին: Նոր, իսկական, բովանդակային եւ բովանդակալից յեղափոխութիւն է անհրաժեշտ: Ամէն բան դրան է գնում: Պարզապէս մեր հասարակութիւնն է դեռեւս անպատրաստ: Աւելի շուտ անպատրաստ է, բայց վախենում է քնից զարթնել: Զարթնել եւ հերթական անգամ հիասթափուել: Բայց դա անհրաժեշտ է անել: Եթէ չարթնանանք ինքնախաբէական քնից` կարող ենք եւ հենց քնում մեռնել: Փոխարենը` ապրել է պէտք, իսկ ապրելու համար` պայքարել հանուն կեանքի: Արժանապատիւ եւ խելացի կեանքի: Ոչ թէ այն աղբի, որ մեզ կամ ներկաները կան նախկիններն են առաջարկում:
– Կրնա՞նք ըսել, որ այս պահուն Փաշինեանին կամ իշխող քաղաքական խումբին նպատակը նախկին իշխանութեան դէմ պայքարիլն է։ Եթէ այո, ապա այս պայքարը դէպի ո՞ւր կրնայ տանիլ Հայաստանը ։
– Ոչ: Փաշինեանը ու իր խումբը հաշուարկ են արել, որ կիսատ-պռատ պայքարելով նախկինների դէմ, իսկ աւելի շուտ` պայքարի խաբկանք ստեղծելով` իրենք ժողովուրդին կը պահեն յաւերժական մի վիճակում, որում իրենց սատարումն անվերջ կը լինի` յանուն այն սպառնալիքի, որ ներկայացնում են նախկինները: Միաժամանակ Փաշինեանն ու իր խումբը վստահ են, որ նախկինների փոխվրէժ չի կարող լինել: Դա, իհարկէ, մեծամիտ մոլորութիւն է, բայց դրանից իրականութիւնը չի փոխուում: Ես հաւատացած եմ, ես տեսնում եմ, որ Փաշինեանը պայքարում է իսկական` մաքուր ընդդիմութեան դէմ, այն մարդկանց, որ նախկինների հետ որեւէ կապ չունեն, այն մարդկանց` որոնց ինքը դիտարկում է իրական սպառնալիք իր իշխանութեան համար: Ընդ որում դա իշխող ուժը փորձում է կատարել կա’մ իբրեւ թէ վախեցնելով եւ որոշակի ճնշումներով եւ կա’մ իբրեւ թէ վարկաբեկելով: Ընդ որում այդ գործում մեծապէս օգտուում են Սերժ Սարգսեանի վարչակարգի ձեռնարկներից. Ոչնչացնել մարդու կերպարը` աղտոտել մարդու անունն ու փորձել վարկաբեկել` որպէսզի վարկաբեկուի նրա ասելիքը, նրա գաղափարն ու պայքարը: Հին, կեղտոտ, փոքրոգի միջոց է, որ դեռեւս, ցաւօք, մասամբ աշխատում է քաղաքականապէս ոչ շատ հասուն մեր հասարակութիւնում:
– Հետեւելով Հայաստանի ներքին քաղաքականութեան, իշխող քաղաքական խումբի գործիչներու յայտարարութիւններուն եւ ելոյթներուն, դուք որպէս քաղաքագէտ, ինչպէ՞ս կը գնահատէք մակարդակը։ Արդեօք մենք ունի՞նք քաղաքականապէս հասուն եւ գիտակ գործիչներ, Ազգային ժողովի պատգամաւորներ կամ նախարարներ, որոնք պետութեան ու ժողովուրդին ճակատագիրը լաւապէս կրնան որոշել:
– Ոչ, իհարկէ չունենք, չկան: Կան մէկ-երկու առանձին անհատներ, որ ինչ-որ բան են հասկանում իշխանութեան ներսում: Ընդհանրապէս այս իշխանութիւնը կազմուած է մեք սկզբունքով` անպայմանօրէն պէտք է բոլոր իշխանաւորները վարչապետից թոյլ լինեն, նրան հեշտօրէն ենթարկուեն, որեւէ մէկը չլինի անհատականութիւն, չունենայ շնորհ, օժտուածութիւն, որպէսզի չստուերուի առաջնորդի կերպարն ու փառքը եւ ամենակարեւորը` մրցակից, կամ սպառնալիք չդառնան նրա իշխանութեանը: Դա մի արենար է, որից քիչ ղեկավարներ են խուսափել, բայց նաեւ արենար է, որն ընդունողներն անպայմանօրէն տապալուել են:
– Յետ յեղափոխական Հայաստանի մէջ ի՞նչ զարգացումներ կը տեսնէք: Հասարակական տրամադրութիւններու անկում, մարդկանց յուսախաբութիւն, թէ՞ հակառակը։
– Յուսախաբութիւնն անպայմանօրէն լինելու է: Լինելու են եւ ցնցումներ: Դրանում, ցաւօք, նոյնպէս որեւէ կասկած չունեմ: Դրա բոլոր նախանշանները տեսանելի են: Հայաստանը եզակի օրինակ չէ պատմութեան մէջ այդ առումով: Տեսնում եմ նաեւ այս իշխանութեան կատարեալ ձախողում, հեռացում, որոշակի ցնցումներ երկրում: Իշխանության ինքնակործանումը, սակայն, չի կարելի այլեւս բացասական գնահատել, եթէ միայն, դրանից չօգտուեն նախկինները կամ այլ` աւելի լուրջ եւ ոչ հայակենտրոն ուժեր: Սակայն չի կարելի նաեւ խաղալ իշխանութեան գծած պետականակործան սցենարով եւ մտածել, որ ընտրութիւնը այդ երկուսի մէջ է միայն լինելու: Հենց այդ պատճառով է, որ երրորդ` իսկական բեւեռի ձեւաւորումն այլեւս ժամանակի հրամայական է եւ մարդիկ պէտք է դա անեն:
– Վերջին շրջանին դուք աշխոյժ կերպով ներգրաւուած էիք Ամուլսարի հանքի շահագործման դէմ բնապահպանական ցոյցերուն։ Եթէ այս խնդիրը քաղաքական տեսանկիւնէն նայինք եւ ոչ բնապահպանական վտանգներուն, ի՞նչ կրնանք ըսել։ Շատ չխորանալով բնապահպանական խնդրին մէջ, այստեղ ի՞նչ խնդիր ունին Փաշինեանն ու իր խումբին անդամները:
– Չգիտեմ: Ես շատ եմ մտածել այդ մասին եւ որեւէ այլ բացատրութիւն ինքս ինձ համար չեմ գտել քան այն` որին առկայ փաստերն ու իրավիճակը վերլուծելուց ես յանգել եմ: Ինչպէս գիտէք` Փաշինեանի Հայաստանում հիմա վերլուծութիւնները եւ կարծիքները ընկերային համացանցի վրայ արտայայտելու համար այլեւս ԱԱԾ են հրաւիրում, միտք արտայայտելը հռչակում «հաղորդում յանցագործութեան մասին» եւ անուղղակիօրէն հասկացնում, որ փաստեր չունենալու հիմքով կարող են «սուտ մատնութեան» մէջ մեղադրել: Դա անշուշտ, թէ ներհայաստանեան եւ թէ միջազգային առումով սեփական կերպարի ինքնասպանութեան քայլ է, բայց որքան հասկանում եմ, յոյզերը յաճախ առաջնութիւն են ստանում բանականութիւնից: Ամէն դէպքում այս քաղաքական հարցում սովորական քաղաքացու համար անհնար է հասկանալ իշխանության` հանքը բացելուն ուղղուած այս աննախադէպ ջանքերն ու այդ նպատակին այսպիսի նուիրումը:
– Պարոն Մարտիրոսեան, վերջին շրջանին ձեր եւ Նիկոլ Փաշինեանի յարաբերութիւնները լարուած էին։ Շատերը այդ կապեցին պաշտօն չստանալու ու անոր պատճառով ընդդիմադիր կեցուածք որդեգրելու հետ։ Իրականին մէջ սակայն ի՞նչ տեղի ունեցած է ձեր եւ վարչապետի միջեւ, հաշուի առնելով այն հանգամանքը, որ յեղափոխութեան օրերուն դուք բաւական աշխոյժ էիք ու Փաշինեանի կողքին էիք Ձեր վերլուծութիւններով եւ յօդուածներով։
– Ես Փաշինեանի կողքին երբեւէ չեմ եղել կանգնած: Նրա կողքին իր քայլողներն էին, որոնք էլ բռնազաւթել էին յեղափոխութեան հարթակը: Ես ժողովրդի կողքին էի եւ ոչ միայն վերլուծութիւններ էի անում, այլեւ աշխոյժ կերպով մասնակցում էի գործընթացներին եւ թէ՛ միջազգային մամուլի միջոցով եւ թէ՛ Երեւանի փողոցներում եղել եմ պայքարի առաջնային շարքերում: Իրականում ես գիտէի թէ ով է Փաշինեանը, լաւ ծանօթ էի իր խումբի բնոյթին: Լաւ յիշում էի, որ թէ ինքը եւ թէ իր խումբը Լեւոն Տէր-Պետրոսեանի յենարանն էին ընդամէնը տաս տարի առաջ: Բայց ես յոյս ունէի, ուզում էի հաւատալ, որ այսպիսի աննախադէպ աջակցութեամբ եւ վստահութեամբ գալով իշխանութեան` Փաշինեանը կը փոխի իր գաղափարաբանութիւնն ու ժողովրդական ճնշման ներքոյ կը կատարի այն` ինչ իրեն պատուիրակել էր անել ժողովուրդը: Բացի այդ` հենց յեղափոխութեան օրերին ես ընդդիմանում էի այն վնասակար անհեթեթութեանը, որ արեցին քայլողները` գնալով վարչապետի ընտրութեան, որով օրինականացուցին օրինականութիւնը իսպառ կորցրած Ազգային ժողովն ու Հանրապետական կուսակցութեանը: Յետոյ, ես սկսեցի հասկանալ, որ որոշ գործընթացներ ուղղակի չէին կարող տեղի ունենալ առանց հանրապետականների հետ հնարաւոր պայմանաւորուածութիւնների: Չնայած դրան` իմ գերնպատակը նախկին վարչակարգին հեռացնելն էր, իսկ ստեղծուած իրավիճակում այլ ելք եւ տարբերակ չկար քան` շարժման դրօշակակրին անվերապահ աջակցելը:
Փաշինեանի` իշխանութեան գալուց յետոյ ես փորձել եմ ամեն կերպ օժանդակել նոր իշխանութեանը` կայանալու եւ գործ անելու հարցում: Հենց այդ շրջանում է, որ հանդիպել ենք Փաշինեանի հետ եւ ընդհանուր խօսակցութեան մէջ հպանցիկ քննարկել համագործակցութեան հնարաւորութիւնը: Դա այն շրջանն էր նաեւ, երբ վարչապետը խնդրում էր սփիւռքից եւ Հայաստանից` արհեստավարժներից կենսագրականներ ուղարկել իրեն, դժգոհում էր, որ բարձրակարգ որեւէ մասնագէտ չի ուզում թողնել իր բարձր եկամուտներն Արեւմուտքում եւ գալ աշխատել ցածր աշխատավարձով, եւ իբրեւ թէ դա է պատճառը, որ ինքը քատրեր չունի: Իմ փիլիսոփայութիւնն, իր հերթին, այն է, որ Հայաստանում աշխատելը չպէտք է լինի գումար աշխատելու կամ իշխանութիւն վայելելու հանգամանք: Դա պէտք է նուիրում լինի, որն անելու համար անհրաժեշտ է այնքան գաղափարական կապուածութիւն ունենալ, որ հրաժարուել յարմարաւէտ կեանքից եւ գալ Հայաստան` աշխատելու:
Վարչապետին Նիւ Եորքում ես յայտնեցի, որ եթէ ինքը տեսնում է հնարաւորութիւն համագործակցութեան` ապա ես պատրաստ եմ այդ զոհողութեանը: Ես ընդհանրապէս կարծում եմ, որ եթէ հայ ես եւ ունես որոշակի մասնագիտական կարողութիւններ` չպէտք է յարմարաւետ կեանքը գերադասես քո ազգային պարտքից: Վարչապետն ինձ պատասխանեց, որ այո, իհարկէ տեսնում է եւ խնդրեց, որ իրեն անպայմանօրեն գրեմ մօտ 20 օրից` Ֆրանկոֆոնիայից յետոյ: Եւ տուեց իր անձնական ելեկտրոնային հասցէն: Քսան օրից ես չգրեցի նրան: Գրեցի միայն գրեթէ երկու ամիս անց: Չպատասխանեց: Իր մտերիմ բարձրաստիճան պաշտօնեաներից մէկի յորդորով գրեցի եւս մեկ ելեկտրոնային նամակ` որպէսզի անյարգալից չլինի մէկով սահմանափակուելը: Այդ նամակների օրինակներն, անշուշտ ունեմ: Ինքը կարդացել էր դրանք, բայց որոշել էր չպատասխանել: Ակնյայտ էր այլեւս, որ համագործակցութիւն, չնայած իր խօսքերին` ինքը չէր ցանկանում: Ասեմ, որ ո’չ հանդիպման ժամանակ եւ ո’չ էլ այդ երկու գրութիւններում որեւէ աղիողորմ խնդրանք չկար, ինչպէս վարչապետին անվայել բառապաշարով եւ ճշմարտութեան հետ որեւէ աղերս չունենալով նկարագրել է դա ինքը Փաշինեանը:
Դրանք իմ կողմից արժանապատիւ շփումներ էին, որոնց ընթացքում ես ընդամէնը յայտնել եմ իրեն, որ պատրաստ եմ իմ կարողութիւնների չափով իմ նպաստը բերել Հայաստանի վերականգնմանը եւ յանուն դրա` թողնել Նիւ Եորքում իմ յարմարաւէտ կեանքն ու տեղափոխուել Երեւան:
-Ի դէպ նման կարծիք իր ֆէյսպուքեան էջին մէջ յայտնած էր Նիկոլ Փաշինեան անդրադառնալով ձեզի:
-Այո, այդպիսի կարծիք գրառումով մը յայտնել էր Փաշինեանը` յուսալով, որ քանի որ ուղղակի անուն չի տալիս` ես կ նախընտրեմ լռել, իսկ մարդիկ կը կռահեն թէ ում մասին է խօսքը: Բայց քանի որ ես թաքցնելու ոչինչ ունեմ, առաւել եւս ամաչելու խնդիր չկայ` ես յայտարարեցի, որ վարչապետն ուղղակի ինձ է ակնարկում եւ ստիպուած բացայայտեցի որոշ մանրամասներ: Ցաւում եմ, որ քաղաքական ընթացակարգը վարչապետի եւ իրեն երբեւէ աջակցած քաղաքագէտի միջեւ` առաջինի նախաձեռնութեամբ այսքան ցած կարող էր իջնել:
Ամէն դէպքում ես իմ գործն եմ անում: Ինձ հնարաւոր չէ ճնշումներով վախեցնել, կեղծ տուեալներով վարկաբեկել եւ կոտրել: Ինչ էլ որ անեն, ինչպիսի վարկաբեկիչ հանգամանքներ էլ, որ հնարեն եւ կիրառեն` ես շարունակելու եմ իմ ուղին: Այն ինչով ես զբաղուում եմ պայմանաւորուած չէ անձնականով:
Շնորհակալ եմ զրոյցին համար: