ԿԱՐՕ ՊՕՀՃԱԼԵԱՆ
Առանց մայթի փողոցին մէջ, «Նատի էլ Մասրի» մարզադաշտին միջակ բարձրութեամբ ցանկապատը, թրամվայներու գիծին զուգահեռ կ’երկարէր ու մինչեւ առաջին անկիւնադարձին վրայ գտնուող սրճարանի պատին կը հասնէր:
Դուրսը շարուած աթոռներէն քիչ ասդին, Գահիրէի նամակատուներու գլխաւոր գրասենեակը, Նատիին գորշ գոյնով ցանկապատին վրայ միջակ մեծութեամբ, հանրային կարմիր նամակատուփ մը տեղաւորած էր: Այդ տուփը թաղեցիներուն համար, տուներէ հեռու գտնուող իրենց սիրելիներուն լուր տանողն էր, իսկ մեր պարագային ալ՝ 1949ին ընտանիքով Հայաստան գաղթած հօրաքրոջս հետ կապ պահելու գրաւականը:
Ամեն անգամ երբ իրմէ նամակ ստանայինք, յաջորդ օրը
– Տղաս, հօրաքրոջդ նամակին չմոռնաս պատասխանելու,- կը յիշեցնէր մայրս:
Տան մէջ նամակ գրող եւ ազգականներէ ստացուած նամակներ կարդացողը ես էի: Հօրաքրոջս գրած նամակներուս պահարաններուն վրայ «Վերին Չարպախ» հասցէն կը գրէի եւ կարմիր նամակատուփէն ներս կը նետէի:
Շաբթուան մէջ որոշ օրերու կէսօրէ վերջերը, շարժակաւոր հեծանիւ մը տուփին առջեւ կը կենար: Նամակատունէն եկած պաշտօնեայ մը կ’իջնէր եւ հետը բերած կաշիէ տոպրակի մը երկաթէ շարժական բերանը տուփին տակ կը հրէր: Կարմիր նամակատուփը վարէն անմիջապէս կը բացուէր եւ պաշտօնեան պարունակութիւնը տոպրակին մէջ պարպելէ յետոյ կը մեկնէր:
Գրած նամակս Հայաստան կ’երթար, պատասխանը չէր ուշանար եւ հօրաքս մեզմէ ուրիշ նամակներ կ’ակնկալէր…
Սակայն հօրաքս իր կողմէ շատ լուրեր չունէր մեզի տալիք եւ նամակները սովորաբար «մենք լաւ ենք, հանգիստ ենք, միայն ձեր կարօտը կը քաշենք»ով լեցուած կ’ըլլային: Իրմէ եկած լուրերը սահմանափակ էին:
Մայրս հօրաքոյրս լաւ կը ճանչնար: Ամուսնանալէն անմիջապէս յետոյ, գացած եւ անոր յարկին տակ բնակած էր: Երկուքին տարիքի տարբերութիւնը մեծ էր եւ մայրս իր տալոջ յարգանքով «մամա» կը կոչէր:
Սակայն իբրեւ ընտանեկան ուրիշ կապ, մայրս դեռ քոյր մըն ալ ունէր որուն մկրտութեան ճիշդ անունը չգիտցուելով, որբանոցին մէջ մեծերը Մաքրիկ դրած էին պզտիկ ատենին:
Մայրս շատ կը սիրէր իր քոյրը եւ միշտ տեսութեան կ’երթար անոր: Սակայն ան նոյն համեմատութեամբ չէր փոխադարձեր մօրս այցելութիւնները: Իր բնակած թաղին մէջ հայ ընտանիքներ շատ կային եւ թերեւս դիւրութեան կամ մօտիկութեան պատճառաւ, աւելի անոնց հետ կը տեսակցէր:
Ես կը սիրէի մօրաքիս՝ մեր տունը եկած օրերը, եւ այդ տարիքիս արդար չէի տեսներ մօրս եւ իր քրոջ այցելութիւններուն մեծ անհամեմատութիւնը, ու հետագային ալ գիտնալով, որ մօրաքիս ընտանիքը բազմանդամ էր ու հոգերն ալ շատ՝ երբ մեծցայ, այս գաղափարս չփոխեցի:
Մօրաքս ունէր ամուսին մը, Կարպիս անունով տղայ զաւակ մը եւ չորս աղջիկներ, որոնցմէ երեքին անունները ֆրանսական էին: Իր հինգ զաւակներէն միայն երկուքը մօտ էին տարիքիս: Լուսինը եւ Մատլէնը… Լուսինը ինձմէ երկու տարի մեծ էր, իսկ Մատլէնը՝ մէկ տարի պզտիկ:
Ամէն անգամ երբ մեր տունը գային, Լուսինը իրենց քովի յոյն դրացիէն սորված քանի մը յունարէն բառեր կը սորվեցնէր եւ հայերէն երգեր կ’երգէր ինծի:
Ականջս երգերու համար լաւ էր ու ես երգածները շուտով կ’երգէի:
Անգամ մը կը յիշեմ «Իմ հեռաւոր հայրենիք»ը երգեց: Ուրիշ անգամ ալ տարբեր երգ մը, որ անուն չունէր եւ ամէն անգամ երբ յիշել ուզէի, մտքիս մէջ «Լուսինին երգը» կը փնտռէի:
Լուսինին անունը ճիշդ չէի գիտեր: Երբեմն կը կարծէի, թէ Լիւսի է, ուրիշ անգամ ալ Լուսի, Լուսին կամ Լուսիկ:
Սակայն այդ կարեւոր չէր, որովհետեւ որ տարբերակով որ կանչէի, ան կը պատասխանէր: Բայց այսօր չեմ յիշեր՝ ճիշդ ի՛նչ պատճառաւ, երգին համար ես «Լուսին» տարբերակը զատած էի, եւ անունն ալ մտքիս մէջ «Լուսինին երգը» դրած էի:
Երգը դիւրին էր եւ բառերն ալ անիմաստ ըսուելու աստիճան պարզ:
Ան այսպէս կը սկսէր
Անձրեւ կու գայ ձիւն կու գայ
Հաճի պապան տուն կու գայ
Փիլաւ կ’եփենք իւղ չի կայ
Քել Մարտիրոսին տեղ չի կաաա՜յ
Լուսինը կամ Լուսի ն, խնդալով կ’երգէր այս երգը եւ վերջաւորութեան, երբ «չի կայ»ին հասնէր, բառը եռապատիկ կ’երկնցնէր ու ափերով համաչափ ծափ կը զարնէր: Վստահ չեմ գիտեր՝ ի՛նչ էր պատճառը, բայց թերեւս Հաճի պապային ձիւնի մէջ տուն գալը ենթագիտակցաբար Կաղանդ պապային նմանցուցած ըլլալուս, երգը առաջին մէկ օրէն սիրեցի եւ դեռ մինչեւ այսօր ալ երբեմն անձրեւոտ օրերուն կը յիշեմ:
Անկէ վերջ այդ երգը մեր տան մէջ սովորական դարձաւ եւ ամէն անգամ երբ մեզի գար, այս երգը միասին կ’երգէինք:
Օր մը հետաքրքրուած Լուսիկին հարցուցի, թէ ո՞վ էր Հաճի պապան: « Չեմ գիտեր» պատասխանեց:
– Էհ հապա Քել Մարտիրո՞սը…
– Ան ալ չեմ գիտեր,- պատասխանեց:
– Ինչո՞ւ քել է Մարտիրոսը…
Լուսինը չպատասխանեց: Երեսին նայեցայ, այդ վայրկեանին ինծի բարկացած երեւցաւ: Մտքիս մէջ փորձեցի պատճառը հասկնալ, բայց չկրցայ:
– Արդեօք չգիտցած բաներու մասին ըրած հարցումներէս նեղացա՞ւ,- խորհեցայ ու այլեւս ուրիշ հարցումներ չըրի:
Մօտաւորապէս ամիս մը ետք, Կաղանդի դպրոցական արձակուրդի առաջին օրերուն, մօրաքս մեզի այցելութեան պիտի գար: Վստահ չէի, բայց ներսէս յուսացի, որ Լուսինը կամ Մատլէնն ալ հետը բերէր, որպէսզի միասին խաղայինք ու զուարճանայինք:
Առաւօտը ամբողջ սպասեցի, բայց մօրաքս եւ աղջիկները մէջտեղ չելան: Կէսօրէ ետք որոշեցի չսպասել եւ նախորդ գիշերուան՝ հօրաքրոջս գրած նամակս կարմիր նամակատուփին մէջ նետելու համար փողոց իջայ:
Երեք կամ չորս օր առաջ հօրս տուած շաբաթականը դեռ գրպանս էր: Անկիւնադարձի ծուռ փողոցի միւս ծայրին գիտէի, որ ձկնավաճառի խանութ մը կար: Տէրը ապակիէ ցուցափեղկերու ետեւ ոտքի կեցած՝ ամբողջ օրը օձաձուկ կը տապկէր: Առանց փուշի բարակ ողնայարով օձաձուկի ալիւրոտ կտորները, սխտորի, քոմինի եւ ուրիշ համեմներու մէջ կը թաթխէր եւ առջեւի տապակի տաք իւղին մէջ կը նետէր: Ձուկը գրեթէ եռացող իւղին մէջ շուտով կը տապկուէր եւ ախորժաբեր հոտը, ցուցափեղկէն դուրս ելած ծխնելոյզէն, անմիջապէս մինչեւ փողոցին ներսերը կը տարածուէր:
Չդիմացողները կը մօտենային եւ աժան գինով ձուկ կը գնէին:
Խանութպանը առջեւի տրցակ մը թուղթերէն հատ մը կը փրցնէր, անով «օրթաս» կը շինէր եւ, օձաձուկի տաք կտորներ մէջը լեցնելով, յաճախորդին կ’երկարէր: Ես կը սիրէի այդ խանութպանին գործածած համեմները եւ ուրիշ անգամներ ալ գնած էի իր ծախած թարմ օձաձուկերէն, սակայն այն օրը ձուկ չէր ուզածս եւ մասնաւոր նախընտրութիւն ալ չէի զգար մէջս:
Որոշեցի ձկնավաճառի խանութին շուրջերը աննպատակ թափառիլ:
Անցայ քովի փողոցին մէջտեղերը գտնուող աթթար ի մը առջեւէն, ուր խռնուած ու խորունկ խանութի մուտքին երկու կողմերը, քով-քովի շարուած եւ վար ծալուած բերանով պարկերու մէջ կային զանազան գոյներով եւ հոտերով համեմներ ու հունտեր, փշրուած կամ բնական չափով դաշտերէն քաղուած հոտաւէտ բոյսեր եւ տարբեր հիւանդութիւններ բուժող շատ ժողովրդական խոտեր:
Ես կը սիրէի Գահիրէի խայտաբղէտ եւ հոտերով լեցուն բոլոր աթթար ի խանութները, ուր հասարակ ժողովուրդը կը յաճախէր ու դեղարանի տեղ ալ կը գործածէր:
Շարունակեցի քալել ու ճամբուս վրայ հսկայ տակառներու մէջ փողկի, վարունգի «թուրշի» եւ աղած սարտին ծախող խանութէ մը քիչ անդին, մեր դրացի յոյն Տիմիթրի եղբայրներուն փողոցը մտայ: Անոնց նեղ ճակատով նպարավաճառի խանութին դիմաց, անցեալ դարէն մնացած, հին ու փոշիոտ միայարկանի շէնք մը կար: Առաջին նայուածքով դուրսէն լքուած տունի տպաւորութիւն կու տար: Սակայն շինութեան ոճը գեղեցիկ էր, եւ հակառակ օրուան ճաշակին համար շատոնց նորոյթէ դադրած ըլլալուն՝ ես դեռ գեղեցիկ կը գտնէի: Ասկէ զատ անոր փողոցին գրեթէ մինչեւ կէսին յառաջացող գոց պատշգամին մասին զիս հետաքրքրողը, հիներուն առանց դուրսի տեսողութիւնը գոցելու, եւ ներսը զով պահելու նպատակաւ շինած ցանցակերպ կամ երբեմն ուրիշ ձեւերով ալ աշխատուած փայտէ վանդակորմն էր: Այդ հիւսուած վանդակորմը տան մտերմութիւնը դուրսի հետաքրքիր աչքերէ հեռու կը պահէր, իսկ պատշգամին ծանրութիւնը վերցնող, տակի աշխատուած փայտէ հաստ գերաններն ալ շինութեան գեղեցիկ ոճը կ’ամբողջացնէին…:
Սակայն անցեալէն դեռ ոտքի մնացած այդ տունը, իր տեսակին մէջ միակն էր Տիմիթրիներու փողոցին մէջ: Գահիրէի մէջ շատ չկային այլեւս այդ տուներէն…
Վարը՝ Տիմիթրիներու խանութին քով, փողոցի մայթէն աստիճան մը բարձր, պատուհանի միշտ բաց փեղկերով, շաքար ծախող խանութ մը կար: Ճակատին, անուն եւ ներսը ծախուած ապրանքի մասին ակնարկութիւն չկար: Սակայն խանութը ճանչցուած էր եւ թաղեցիները գիտէին թէ ներսը «Նատտաղա»ներ կը շինուէր ու կը ծախուէր: Անոնց պէս ես ալ գիտէի եւ կէսօրէ վերջերը յաճախ կ’անցնէի ու Նատտաղաներ կը գնէի տիրոջմէն: Անոնք շաքարեղէգի ռուպով, հալած շաքարով եւ ուրիշ բաղադրութիւններով պատրաստուած յատուկ եգիպտական համեղ շաքարներ էին, որ դիւրին չէին գտնուեր ամէն տեղ: Քոյրս ու ես շատ կը սիրէինք հոն շինուած այդ «Նատտաղա»ները եւ գնելու համար երբ խանութին մօտենայի, արդէն դուրսէն մկրատով «Նատտաղա» կտրելու ձայներ կը լսէի…:
Սակայն այն օրը երբ Տիմիթրիներու քովի խանութին մօտեցայ, կտրուող «Նատտաղա»ներու ձայներ չլսեցի,եւ երբ ներս մտայ շիշերու մէջ պատրաստ «Նատտաղա»ներ չտեսայ:
Այն օրը տարեց խանութպանին քով շաքար չէր մնացած: Բայց հաճոյակատար խանութպանը
– Սպասէ քիչ մը, փուռին մէջէն հանելու վրայ եմ,- ըսաւ եւ խանութին ետեւի կողմը գնաց: Ես հասակիս չափ բարձր սեղանի մը քով կեցայ ու սպասեցի:
Քիչ վերջ ձիու պոչի ձեւով երկար ու հալած Նատտաղան բերաւ եւ պատուհանին մօտ երկաթէ կեռէ մը անցուց: Շաքարեղէգի ռուպով եւ ուրիշ բաղադրութիւններով պատրաստուած խառնուրդը մեղրի գոյն ունէր:
Խանութպանը բռնեց «ձիու պոչ»ի ծայրէն եւ կակուղցնելու համար շատ անգամ խառնուրդը շոյելու ձեւով, երկաթէ կեռէն ուժով իր կողմը քաշեց: Պատուհանի լոյսին տակ խառնուրդը կակուղցաւ, գոյնը բացուեցաւ եւ կանանչ,վարդագոյն ու կարմիր գոյներու շատ բարակ, աննշմարելի գիծեր երեւցան վրան:
Տարեց խանութպանը հանեց «ձիու պոչ»ը երկաթէ կեռէն եւ տարաւ մարմարէ սեղանի մը վրայ դրաւ: Յետոյ մասերու բաժնեց եւ այդ մասերը ձեռքերուն տակ ետ առաջ շարժելով գաւազանիկներու ձեւով երկարեց: Երբ անոնք սեղանին վրայ պաղեցան եւ պէտք եղածին չափ կարծրացան, խանութպանը այդ գաւազանիկները խոշոր մկրատով կտրեց եւ «չա՛թ, չա՛թ չա՛թ» պզտիկ անհաւասար կտորներու վերածեց:
Ես քիչ մը անդին կեցած դեռ կը սպասէի: Մարդը կտորներէն թուղթէ պզտիկ տոպրակի մը մէջ լեցուց եւ ինծի տուաւ:
Մայթին վրայ անհամբեր բացի թուղթէ տոպրակը եւ Նատտաղայի կտոր մը բերանս դրի: Տոպրակը ձեռքիս մէջ բռնած, մտածեցի թէ պզտիկ խանութէն զատ, աշխարհի մէջ ուրիշ տեղեր չէին կրնար այդչափ համեղ Նատտաղայ շինողներ գոյութիւն ունենալ…
Ես կը սիրէի այդ Նատտաղաները, բայց անոնցմէ զատ կը սիրէի նաեւ անուշեղէններ, որոնց մէջ յատկապէս հօրաքրոջս շինած փախլաւաները, քիւնեֆեները եւ արեւելեան անուշեղէնները կը նախընտրէի:
Ամէն անգամ երբ անոր շինած անուշեղէններէն հատ մը փորձէի, կը համոզուէի, թէ իրմէ լաւ արեւելեան անուշեղէններ պատրաստող չկար Գահիրէի մէջ: Սակայն այդ վայրկեանին ես չէի կրնար մտածել, թէ օր մը Ճեննարօ Սեզարիոյին պիտի հանդիպէի…
Կարճ մազերով եւ կիսախուփ աչքերով Ճեննարօն 1970 թուականին ես Պրազիլի Սան Փաուլօ քաղաքին մէջ ճանչցայ: Իր ծնողքը Նափոլիէն էին եւ ուրիշ օտարականներու պէս նոր բախտ փորձելու համար, տարիներ առաջ Պրազիլ հաստատուած էին: Ճեննարօն իտալացի չէր, Պրազիլ ծնած էր, բայց, հակառակ դէմքով միջին արեւելքցիի նմանելուն եւ անոնց պէս ալ քիչ մը յաւակնոտ ըլլալուն, ինքզինքը իտալացիներէ աւելի իտալացի կը զգար ներսէն:
– Վա՛յ անոր որ Իտալիոյ կամ, աւելի ճիշդը, Նափոլիի դէմ խօսէր: Ճեննարօն շուտ կը բռնկէր: Սակայն ընդհանուր գիտելիքներու մէջ լաւ էր եւ ամէն ինչի մէջ լաւ ճաշակ ունէր: Կը սիրէր Փարմեզոն պանիր, լաւ կերակուրներ, մաքարոն, գինի եւ շաքարի ու ամէն տեսակ անուշեղէններու ալ սիրահար էր:
Երկուքս նոյն օդանաւի ընկերութեան մէջ կ’աշխատէինք եւ մեր ժամերը երբ յարմարէին, կէսօրուան ճաշերը միասին կ’ընէինք:
Իր ամէն անգամուան «այսօր ո՞ւր ճաշենք» հարցումին, ճաշարանի ընտրութիւնը իրեն կը ձգէի, որովհետեւ գիտէի, թէ իր «իտալացի»ի ճաշակով իտալական ճաշարան մը պիտի նախընտրէր եւ ես առհասարակ դէմ չէի իտալական ճաշերուն:
Այն օրը Տօն Ճոզէ Կասփար հրապարակի դիմացի մայթին վրայ շարուած սեղաններէն մէկուն վրայ տեղ գրաւեցինք եւ Ճեննարօն սովորականին պէս «Սփակեթթի ա Պոլոնիե՛զա» ապսպրեց: Սուղ չէր մեր ուզածը եւ սփակեթթիին պատրաստութիւնն ալ չէր ուշանար:
Երկուքս, օդանաւի ընկերութեան մէջ աշխատելով, սեղանին վրայի խօսակցութեան նիւթը, սովորաբար ճամբորդած երկիրներու, գեղեցիկ վայրերու, կերակուրներու եւ մեզի պատահած զուարճալի դէպքերու մասին կ’ըլլար: Ճեննարօն կը սիրէր Իտալիոյ մասին խօսիլ եւ մանաւանդ Նափոլիի մասին ալ իրեն նիւթ չէր պակսեր:
Ապասաւորին բերած կերակուրը պնակին մէջ արդէն վերջանալու մօտ էր, բայց Ճեննարօն երազկոտ աչքերով դեռ Նափոլիի մասին կը խօսէր:
Նափոլի, Նափոլի, Նափոլի…
Այն օրը ամէն անգամուան պատմած նիւթը փոխելու համար ես անուշեղէններու մասին խօսք բացի եւ սկսայ Եգիպտոսի մէջ հօրաքրոջս շինած «Ղուրապեա»ները գովել: Սակայն Ճեննարօն միտքի թափառումներէն ետ չեկաւ…: Փորձեցի Եգիպտոսի մէջ իր չգիտցած տեղերու մասին խօսիլ, բայց շատ չհետաքրքրուեցաւ եւ փոխարէնը Գահիրէի հին թաղերու ծուռ ու մուռ փողոցներու մասին գէշ խօսեցաւ: Քիչ վերջ գունաւոր մետաքսէ փողկապը շտկեց եւ սեղանէն ելլելէ առաջ
– Գիտե՞ս՝ իտալացիները Նափոլիի գեղեցկութեան մասին ի՛նչ կ’ըսեն,- հարցուց:
Ինքզինքս անտարբեր ձեւացուցի եւ չպատասխանեցի
– Vedere Napoli e dopo morire,- աւելցուց ընկերս իտալերէնով:
– Այսի՞նքն…
– Նափոլին տեսնե՛լ ու յե՛տոյ մեռնիլ,- բացատրեց Ճեննարօն:
Ես ըսածին շատ չհաւատացի: Լսած էի, որ ան հին քաղաք էր, մեծ էր, բայց մաքուր չէր:
– Նափոլի՞ն…Իսկապէս Ճեննարոյին նկարագրածին չափ գեղեցի՞կ քաղաք էր,- մտածեցի եւ կասկածեցայ…:
Սակայն Ճեննարօն բանաստեղծական խառնուածք ունէր եւ ձայնին մէջ Նափոլիի ծովը եւ երկնքի տաք արեւը կար:
Այն օրը ան խանդավառուած էր եւ պատմած տեղերուն անունները իրար փակցնելով արագ կը խօսէր: Երեւցածին նայելով՝ պատմելիք շատ բաներ ունէր եւ կարծես ժամանակ շահիլ կ’ուզէր: Բայց ատեն մը յետոյ, երբ Նափոլիի ամառուան գիշերներուն, լուսինէն եւ աստղերէն ծովու ալիքներուն վրայ թել-թել իջնող եւ օրօրուող լոյսերու պարին հասաւ, ձայնը իջաւ, դանդաղեցաւ եւ ոգեւորուած այնքան երկար գովեց, որ ատեն մը վերջ ուզեցի հարցնել, թէ այդ լուսաւոր օրօրին եւ ծովեզերքը քալող զոյգերու համար լուսինը մանտոլինի արծաթ թելերով, ո՞ր երգերը կ’երգէր գիշերուան տաք ժամերուն…:
Բայց Ճեննարօն չէր դադրեր խօսելէ եւ ես յետոյ միայն անդրադարձայ, որ մենք հակառակ Գահիրէի մէջ Իտալիոյ ծովերու գեղեցկութեան մասին գաղափար չունենալնուս՝ ատենին շատ կ’երգէինք «Guarda che luna guarda che mare», «Luna caprese» կամ ալ «luna Rossa» երգերը, որոնք յիսունական թուականներու երկրորդ կէսերուն մեծ յաջողութիւն գտած էին, եւ ամէն մարդ կը սիրէր ու կ’երգէր:
Այն օրուան Ճեննարոյին խօսածներն ալ Նափոլիի, Քափրիի, ծովերու եւ լուսինի մասին էր:
Ես դիմացը նստած՝ լուսինի մասին իր պատմածներով, յանկարծ Եգիպտոս թռայ եւ մօրաքրոջս Լուսինը յիշեցի, որ երբ Խալիկի մեր տունը այցելութեան գար եւ գիշերները պատշգամբին մէջ «Անձրեւ կու գար»ը երգէր, ինծի այնպէս կը թուէր, թէ իր ելեւէջող ձայնի թելերուն մէջ, Գահիրէի լուսինը վերէն կ’երգէր ու փայլուն արծաթ լոյսով ալ, երկինքէն «Քել» Մարտիրոսին վրայ կը խնդար.. :
Սակայն Եգիպտոսը հիմա հեռու էր եւ Ճեննարօն դիմացս դեռ Նափոլիի մասին կը խօսէր…:
– Նափոլի՞…
Յանկարծ մտքիս երկինքէն անցնող հարցում մը ասուպի պէս արագ վազեց, անցաւ…
– Այս Ճեննարոյին պատմած Նափոլիին մէջ հայեր կ’ապրէի՞ն եւ տուներու մէջ կ’երգէի՞ն «անձրեւին եւ հաճի պապային» երգը…. բայց ի՞նչ եղանակով ու շեշտով,- մտածեցի,- Նափոլիցիի՞…:
Հարցումը մտքիս մէջ ատեն մը առանց պատասխանի մնաց, սակայն շուտով մոռցայ, որովհետեւ Լուսինին ձայնը, հին օրերէն եկած բարակ թելի պէս, ականջներուս մէջ «Անձրեւ կու գայ»ն սկսաւ երգել եւ Ճեննարոյի ձայնին ու Նափոլիի ծովուն խառնուեցաւ:
Քիչ յետոյ սեղանին վրայ կերակուրը վերջացաւ: Դառնալու ժամը մօտեցած էր:
– Երթա՞նք,- հարցուց Ճեննարօն:
– Երթանք պատասխանեցի եւ անմիջապէս ոտքի ելայ, բայց դեռ քայլ մը չյառաջացած՝ յիշեցի, որ Գահիրէի մէջ մենք ծով չունէինք, ալիքներուն վրայ ցոլացող ու պարող լուսնի լոյսեր ալ չունէինք, բայց երբ Լուսինը գիշերները մեր պատշգամին մէջ երգէր, լուսինը իր լոյսով եւ Լուսինն ալ իր անուշ ձայնով, «Հաճի պապա»ն մեր տունը կը բերէին եւ մեկնելէն յետոյ, պատշգամի պարապ աթոռներուն վրայ, մեր՝ միասին անցուցած քանի մը ժամերէն անուշ յիշատակներ կը ձգէին հեռացող գիշերուան մէջ…:
Քամփինաս,Պրազիլ