Սպանիոյ Թագաւորը Ջանքեր Գործադրած Է Փրկելու Դանիէլ Վարուժանը

Վերջերս Արեւմտահայոց Հարցերու Ուսումնասիրութեան կեդրոնը հրապարակած էր որոշ փաստաթուղթեր, ըստ որոնց`Սպանիոյ թագաւոր Ալֆոնսօ 13-րդը փորձեր էր փրկել 1915 թ. Ապրիլ 24-ին ձերբակալուած հայ մտաւորականութեան որոշ ներկայացուցիչներ: Քանի որ այդ վաւերագրերը մեծ հետաքրքրութիւն առաջացուցին գիտնականներու եւ ընդհանրապէս մեր բոլոր ընթերցողներուն մօտ, Akunq.net-ը ստորեւ կը հրապարակէ նաեւ 1916 թ. Մայիսին Օսմանեան կայսրութեան մէջ Սպանիոյ ներկայացուցիչին պաշտօնական նամակը` ուղղուած տուեալ ժամանակաշրջանին Թուրքիոյ Արտաքին Գործոց նախարար Հալիլ Մենթեշէին: Նամակը կը պարզաբանէ, թէ Սպանիոյ թագաւորը 1916 թուականին տեղեակ չէր, որ Դանիէլ Վարուժանը եւ միւս հայ մտաւորականները արդէն սպանուած էին օսմանեան իշխանութիւններու հրամանով, եւ դեռ յոյսեր կը փայփայէր զանոնք փրկելու:

Փաստաթուղթը Արեւմտահայոց Հարցերու Ուսումնասիրութեան կեդրոնին տրամադրած է օսմանեան արխիւէն զայն յայտնաբերած ամերիկաբնակ պոլսահայ Գէորգ Յակոբեանը, իսկ ֆրանսերէնէ հայերէն թարգմանած է կեդրոնի թրքերէն բաժինի պատասխանատու Մելինէ Անումեանը:

«10 Մայիս 1916 թ.

Թուրքիոյ մէջ Սպանիոյ ներկայացուցչութիւն

Պարո՛ն նախարար,

Ընթացիկ ամսուան 1-ին եւ 8-ին պատիւ ունեցայ հանդիպումներ ունենալու Ձերդ գերազանցութեան հետ: Այդ հանդիպումներուն քննարկուած այն մի քանի հայերու թեմայի առումով, հայեր, որոնց ազատ արձակումը խնդրուած էր Նորին մեծութիւն տիրակալիս կողմէ, Ձեր թոյլտուութեամբ կը ցանկամ յաւելել, որ Դանիէլ Վարուժան անուամբ յիշատակուած անձը կը կրէ Դանիէլ Չպուգեարեան անունը, եւ որ Վարուժան անունը, որով ան յայտնի է, իրականութեան մէջ անոր գրական կեղծանունն է:

Իմ ունեցած տեղեկութիւններուս համաձայն` վերոյիշեալ անձը ձերբակալուած է 1915 թ. Ապրիլ 11-24-ին, եւ միւս բանտարկեալներուն հետ միասին ուղարկուած՝ Չանքըրը, ուր ան մնացեր է առնուազն մինչեւ նոյն տարուան Օգոստոս 7-20-ը, իսկ այնտեղէն ալ հաւանաբար ուղարկուած է Այիաշ:

Կը շտապեմ Ձեր գերազանցութեան յայտնել այն ինչ որ տեղի ունեցած է մինչ այժմ, քանի որ կը ցանկամ դիւրացնել անոր որոնումը, զոր հրահանգուած է օսմանեան կառավարութեան կողմէ, եւ օգտուելով առիթէն` կը տեղեկացնեմ, որ քիչ առաջ նոր հրահանգներ ստացեր եմ, ըստ որոնց` պէտք է աշխուժացնեմ քայլերս` վերոնշեալ անձանց խնդրի ուղղութեամբ:

Կանխաւ երախտագիտութիւս կը յայտնեմ Ձերդ գերազանցութեան` վերոյիշեալ որոնումներուն արդիւնքի մասին յառաջիկային զիս տեղեկացնելու համար, որպէսզի ես կարելիութիւն ունենամ հնարաւորինս շուտով պատասխանելու Նորին մեծութիւն Սպանիոյ թագաւորին:

Պարո՛ն նախարար, ընդունեցէ՛ք, խնդրեմ, խորին յարգանքներուս հաւաստիքը»:

Ֆրանսերէնէ թարգմանեց Մելինէ Անումեանը